คนไร้บ้านสามารถมีอนาคตได้หรือไม่?

สำหรับโด่ง เขาเชื่อสุดใจว่า เป็นไปได้แน่นอน

ด้วยเหตุนี้ เขาและทีมงานจึงพยายามสร้างความหวังและทำให้คนไร้บ้านเห็นว่าตัวเองก็มีศักดิ์ศรีไม่แพ้คนทั่วไป ตั้งแต่สนับสนุนการรวมกลุ่มกันจนเกิดเป็น ‘สมาคมคนไร้บ้าน’ ศูนย์กลางในการเรียกร้องสิทธิและเป็นปากเป็นเสียงให้แก่คนชายขอบกลุ่มนี้

อีกสิ่งสำคัญคือ การหา ‘บ้าน’ ให้คนไร้บ้าน

“ตอนนั้นพี่น้องที่สนามหลวงบางส่วนขยับมาอยู่ที่เต็นท์ แล้วก็มีเรื่องวุ่นวายหลายเรื่อง บางส่วนก็เริ่มหางานยาก เราเลยลองดูว่ามีใครที่พอมีแววจะพัฒนาตัวเองได้ พอดีเรามีเครือข่ายเป็นพี่น้องสลัมอยู่บนที่ดินการรถไฟแถวตลิ่งชัน ครั้งแรกเขาจะทำเป็นสนามเด็กเล็ก ก็เลยเปลี่ยนมาเป็นที่พักอาศัยดีกว่า”

ศูนย์พักคนไร้บ้านตลิ่งชัน เริ่มต้นขึ้นราวปี 2546 รองรับสมาชิกได้ประมาณ 40 คน

ต่อมาจึงค่อยๆ พัฒนาจนเกิดศูนย์คนไร้บ้านสุวิทย์ วัดหนู, บ้านเตื่อมฝัน จังหวัดเชียงใหม่, บ้านโฮมแสนสุข จังหวัดขอนแก่น และบ้านพูนสุข จังหวัดปทุมธานี ดูแลคนไร้บ้านรวมแล้วกว่าร้อยชีวิต

สำหรับศูนย์พักคนไร้บ้านทั้ง 5 แห่งนี้ มีกฎและกติกาที่สมาชิกจะต้องรักษาและร่วมกันรับผิดชอบ เช่น ทุกคนต้องจ่ายค่าเช่าที่ ค่าน้ำ ค่าไฟ และต้องรู้จักออมเงินไว้ใช้ยามเจ็บป่วย ทั้งหมดก็เพื่อสร้างความหวังแก่คนกลุ่มนี้ว่าพวกเขาสามารถมีชีวิตที่ดีได้

“เราพยายามชวนเขาคิดถึงเรื่องอนาคต เขาอยากมีบ้านไหม อยากคืนสู่ครอบครัวเดิมไหม หรืออยากสร้างครอบครัวใหม่ เพราะบางคนก็คิดว่าเขาคงไม่มีที่ให้กลับไปแล้ว แต่ความจริงเขายังสร้างครอบครัวที่เป็นของตัวเองได้ ซึ่งสิ่งเดียวที่จะช่วยฟื้นความเป็นครอบครัวคือ การได้มีเพื่อนคุย มีพื้นที่ให้เขาได้อาบน้ำ ได้พักผ่อนเต็มที่ ดังนั้นเป้าหมายของศูนย์คือ เป็นที่ตั้งหลัก แต่ไม่ใช่ที่อยู่ตลอดชีวิต เราพยายามย้ำกับพี่น้องเสมอว่า ถ้าอยากมีบ้านเอง ก็อาจต้องยกระดับตัวเองขึ้นมา โดยระหว่างนี้เราก็พยายามปูพื้นฐานให้ เช่นต้องจัดการตัวเองให้ได้ เพราะถ้าเป็นคนอื่นอยากมีบ้านสักหลัง เขาก็ต้องผ่อนต้องเช่าได้ หรืออย่างค่าน้ำหรือค่าไฟก็ต้องเสียเหมือนกัน”

นอกจากที่พักอาศัยแล้ว งานก็เป็นอีกสิ่งที่โด่งกับทีมงานตั้งใจผลักดัน เพราะการจะใช้ชีวิตอยู่ในสังคมได้อย่างมั่นคง จำเป็นต้องมีรายได้ที่ต่อเนื่อง เพื่อนำมาใช้วางแผนอนาคตได้

ทว่า การทำงานนั้นมีต้นทุน ทั้งค่าอาหาร ค่าเดินทาง ฯลฯ แต่ปัญหาคือคนไร้บ้านส่วนใหญ่ไม่มีเงินมากพอสำหรับรายจ่ายเหล่านี้ ดังนั้นเวลาไปถึงหน้างาน คนกลุ่มนี้ก็เลยมักจะขอเบิกเงินล่วงหน้า ซึ่งขัดกับวิถีการจ้างงานโดยทั่วไป ทำให้ผู้จ้างไม่ค่อยอยากใช้บริการ นี่ยังไม่รวมไปถึงภาพลักษณ์เดิมๆ ที่ไม่เคยจางหายไปจากสังคม โด่งและทีมงานจึงพยายามหาทางอุดช่องว่าง ด้วยการสร้างแพลตฟอร์มที่เหมาะสม จนเกิดเป็น ‘ห้างหุ้นส่วนจำกัด คนไร้บ้าน’ เมื่อปี 2559

ห้างหุ้นส่วนจำกัด คนไร้บ้าน วางขอบข่ายการทำงานไว้ 5 อาชีพด้วยกัน คือ ช่างต่อเติม, รับตัดแต่งต้นไม้และขนย้ายสิ่งของ, ทำความสะอาด, รับทำอาหารตามงาน และทำแปลงเกษตรปลอดสาร ซึ่งโด่งประเมินแล้วว่าพี่น้องของเขาพอทำได้ โดยงานแรกที่รับผิดชอบคือ การปูอิฐตัวหนอน ณ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)

“งานที่เราเลือกนั้นมาจากการพูดคุยกัน ใครถนัดเรื่องอะไร ซึ่งความจริงมีงานเข้ามาเยอะ เพียงแต่เราต้องดูศักยภาพว่าเขาทำอะไรได้บ้าง เพราะเราเคยหางานแล้วไปไม่รอด หรือบางทีเงินออกเป็นสัปดาห์ พอทำไปได้ 3 วัน เขาต้องออกแล้ว เพราะเขาไม่มีต้นทุนเลย เราจึงต้องเลือกงานที่เขาทำได้”

แม้รายได้ของห้างหุ้นส่วนจำกัดจะติดลบอยู่ตลอด แต่สำหรับโด่งแล้วถือว่าคุ้มค่า เพราะสิ่งที่ได้รับกลับคืนมาคือ คนไร้บ้านเริ่มมองเห็นศักยภาพของตัวเอง เช่นเดียวกับผู้คนในสังคมที่เริ่มเปิดใจและยอมรับคนกลุ่มนี้มากขึ้น

อย่างไรก็ตาม หลังเปิดทำการได้ 3 ปี โด่งและทีมงานเห็นว่า ภารกิจของห้างหุ้นส่วนจำกัดอาจคับแคบเกินไปเมื่อเทียบกับงานของมูลนิธิพัฒนาที่อยู่อาศัย ซึ่งทำกิจกรรมร่วมกับคนจนเมืองและกลุ่มพี่น้องสลัม จึงตัดสินใจยุบหน่วยงานเดิม และตั้งบริษัท ไทยโฮปฟูล จำกัด (Thai Hopeful) ขึ้นมาทดแทน โดยยังคงยึดมั่นปณิธานการทำงานเหมือนเช่นเดิม

ผลจากการสร้างความหวังและวาดอนาคต ไม่เพียงทำให้จิตใจของคนไร้บ้านที่ถูกมองว่าเป็นคนชายขอบของสังคมแข็งแรงขึ้น หลายคนยังสามารถกลับมาตั้งหลักในชีวิตอีกครั้ง 

“เราคงบอกไม่ได้ว่า สุดท้ายแล้วเขาจะตั้งหลักได้หรือเปล่า เพราะบางคนชีวิตก็ดีขึ้น แต่บางคนก็ต้องกลับมา เนื่องจากมีองค์ประกอบหลายอย่าง เพราะหลายคนก็อายุเลยวัยทำงานไปแล้ว บางคนก็สี่สิบกว่า วุฒิการศึกษาก็ไม่ค่อยมี คือต้นทุนชีวิตมีน้อยมาก โอกาสที่จะได้งานที่มั่นคงก็ยาก 

“บางทีพวกเขาก็ท้อเหมือนกัน เพราะไม่เคยคิดเรื่องพวกนี้เลย แต่ก่อนเงินหมดถึงค่อยไปหาใหม่ ส่วนงานจะได้ตอนไหนค่อยมาว่ากันอีกที ซึ่งพอเราชวนให้มาทดลองทำอะไรใหม่ๆ เขาเองก็ต้องปรับตัวเยอะ เพราะฉะนั้นหากอยากเห็นเขาตั้งหลักได้ ก็ต้องช่วยกันสนับสนุน ทำให้เขารู้สึกมีความหวัง แล้ววันหนึ่งเขาจะไปต่อได้เอง”