ย้อนกลับไปสมัยยังเด็ก ประยูรเป็นคนขี้เกียจเรียนหนังสือมาก วันหนึ่งเขาถูกอาจารย์เนียม อดีตโหรในรัชกาลที่ 5 ลงโทษด้วยการให้นุ่งผ้าขี้ริ้วแทนกางเกง เอาเชือกล่ามเอวแล้วให้ถือกะลามะพร้าวเดินไปขอทานที่ตลาดบางลำพู จะได้หลาบจำว่าถ้าไม่ขยันเรียนโตขึ้นไปจะเป็นแบบนี้

เขาเดินไปร้องไห้ไปจนถึงหน้าบ้านพ่อแม่ เมื่อพ่อแม่เห็นพระอาจารย์สอนลูกอย่างเข้มงวดก็ยิ่งดีใจ รีบไปเอาข้าวโพดต้มมาให้ ประยูรยิ่งสะอึกสะอื้นและไม่ยอมรับข้าวโพด แต่อาจารย์เนียมบังคับให้รับเพราะเป็นของบริจาค แล้วถึงจูงกลับ ความอับอายวันนั้นทำให้เด็กชายเลิกเกียจคร้านอีกเลย

ครอบครัวจรรยาวงษ์มีฐานะดีขึ้นอย่างก้าวประโดด เมื่อพ่อของเขาได้สัมปทานโรงฝิ่นถึง 5 โรง ประยูรย้ายไปเรียนโรงเรียนอัสสัมชัญ แต่งเครื่องแบบโก้หรู มีรถม้ารับส่งทุกเช้าเย็น แต่ความรวยอยู่กับเขาไม่นาน หลังพ่อเสียชีวิตด้วยโรคไทฟอยด์ทุกอย่างก็เปลี่ยนดังพลิกฝ่ามือ แม่ต้องพาเขามาอาศัยอยู่กับยาย ฐานะเปลี่ยนมายากจนถึงขีดสุด

ความที่ยายมีรายได้เพียงเล็กน้อยจากค่าเช่าห้องแถวและเรือเทียบท่า ทำให้ประยูรต้องย้ายมาเรียนโรงเรียนมัธยมวัดราชาธิวาส และต้องปฏิบัติตนเองให้เป็น ‘นักเรียนหมั่น’ คือไม่ขาด ไม่ลา ไม่มาสายตลอดทั้งปี เพื่อจะได้รับยกเว้นค่าเล่าเรียนเทอมละ 20 บาท แม้ในช่วงที่เขาเป็นไข้มาลาเรียยาวนานถึง 1 ปี ก็ต้องลากสังขารไปถึงห้องเรียนให้ได้ พอมีไข้ขึ้นตัวสั่นก็ซดยาน้ำควินินเข้าไปต้านไว้

แต่การมาอยู่กับยาย น่าจะเป็นหนึ่งในสิ่งที่ดีที่สุดในชีวิตของประยูร เพราะความรู้ต่างๆ ที่นำมาเขียนใน ‘ขบวนการแก้จน’ เริ่มมาจากตอนนี้

ยายสอนให้เขาทำกับข้าวเป็น ทุกเช้าต้องช่วยยายทำกับข้าวใส่บาตรก่อนไปโรงเรียน ตอนเย็นทำกินกันในบ้าน ยายมีฝีมือในการทำอาหารและถ่ายทอดเคล็ดลับให้มากมาย

ยายยังใช้ให้เขาอ่านหนังสือให้ฟังทุกคืน ทำให้เขาซึมซับการเขียนและอ่านหนังสือมาตั้งแต่นั้น

“อ่านเบาก็ถูกเตือน อ่านผิดก็ถูกทักก่อนนอน โดยเฉพาะนวนิยายจีน เช่น ซิยินกุ้ย เจ็งฮองเฮา ซึ่งสมัยนั้นร้านจะตัดจากหนังสือพิมพ์มาเย็บเล่มหนาๆ ให้เช่า สมัยเมื่อผมเด็กๆ วิทยุ โทรทัศน์ไม่มี ยายเอาผมเป็นโทรทัศน์แทน กว่าจะปิดรายการได้ ผมก็เห่าโฮ่งๆ ดึกดื่นคอแห้ง ได้กินทุเรียน ซดน้ำคอโกง แล้วคลานเข้ามุ้งหลับไปเลย” เขาเล่าย้อนความหลังแล้วหัวเราะ

“ผมปลื้มใจเป็นอย่างยิ่งในชีวิต เพราะไม่คิดว่าประสบการณ์ ลุ่มๆ ดอนๆ ของผมในวัยเด็กตลอดมาจนเติบใหญ่นั้น ได้คลี่คลายมาเป็น ขบวนการแก้จน มากมายหลายเรื่อง จนแทบจะพูดได้อย่างเต็มปากว่าเล่าจนตายก็เล่าไม่หมด”