“ผมไม่ใช่คนเก่ง” คือสิ่งที่พิชัยมักบอกใครต่อใครเสมอ

แต่สิ่งที่เขามีมากกว่าคนอื่น คือความใส่ใจในสิ่งต่างๆ ที่อยู่รอบตัว ด้วยเชื่อว่า สักวันหนึ่งอาจเป็นประโยชน์กับตัวเองบ้างก็ได้

พิชัยมีพ่อเป็นต้นแบบสำคัญ

นายโปร่ง พ่อของเขาเป็นเด็กต่างจังหวัด เรียนน้อย แต่ชอบค้นหาความรู้ใหม่ๆ แปลกๆ อยู่เสมอ โดยเฉพาะภาษาอังกฤษ ซึ่งเขาศึกษาด้วยตัวเองจนอ่านออกเขียนได้

“พ่อชอบไปซื้อหนังสือเก่าที่เวิ้งนาครเขษม เพราะอยากเรียนภาษาอังกฤษ ซื้อมาแล้วก็มานั่งหัดอ่านอยู่ใต้สายไฟฟ้าแถวถนนเจริญกรุง บางครั้งอ่านไม่เข้าใจก็เดินเข้าไปที่โรงเรียนที่อยู่ใกล้ๆ ทางเข้าบ้านแล้วไปถามครูว่าคำนี้แปลว่าอะไร พอรู้แล้วก็มานั่งอ่านซ้ำๆ จนกระทั่งรู้ภาษาอังกฤษ”

ผลจากการรู้ภาษา เมื่อนายโปร่งรับราชการทหาร จึงถูกเลือกให้สังกัดเสนารักษ์ ประจำอยู่ห้องยา คอยอ่านสลากภาษาอังกฤษ ไม่ต้องออกไปรบ ส่งผลให้พิชัยใส่ใจเรื่องภาษาอังกฤษมาตั้งแต่เด็ก

พอโตขึ้นมาเรียนที่คณะสถาปัตย์ จุฬาฯ มุมมองและทัศนคติของเขาก็ยิ่งขยาย

“อาจารย์ท่านหนึ่งคือ ม.จ.สมัยเฉลิม กฤดากร สอนให้ผมรู้จักคิดว่า เวลาคิดอะไรอย่าไปจำกัดความคิดด้วยความรู้ที่เรามีน้อย ถ้าเรายังไม่ได้ลงมือทำ หาความรู้ไปเรื่อยๆ วันหนึ่งมีการทำสเก็ต ดีไซน์ เขาให้ทำอนุสาวรีย์ริมแม่น้ำ ผมก็คิดทำบันได้ขึ้นจากข้างล่าง เอาเรือมาจอดแล้วขึ้นบันได ทำบันไดกว้างแค่ 15-20 เมตร ก็พอไปได้

“พออาจารย์มาตรวจ ท่านบอกว่า ‘เธอคิดถูกแล้วนะ บันไดริมแม่น้ำอย่างนี้มันสวย แต่ใครไปห้ามเธอว่าให้ทำแค่ 10-20 เมตร ทำไมไม่ทำไป 100-150 เมตร ยาวใหญ่ขึ้นไปสุดลูกหูลูกตาเลย นึกถึงเรือมาจอด 50 ลำ คนเป็นพัน เดินขึ้นบันไดไป มันสวยขนาดไหน อนุสาวรีย์ของเธอจะยิ่งใหญ่สง่าแค่ไหน เธอทำบันไดแค่นี้ คนขึ้นได้ไม่เท่าไร อะไรต่างๆ ในโลกมันใหญ่ด้วยคน มีคนที่ไหนมากๆ ที่นั่นมันก็ใหญ่’ นั่นเป็น Concept ที่ผมชอบเหลือเกิน แล้วยังจำได้จนบัดนี้ว่า Mass คือสิ่งสำคัญที่สุด”

ด้วยเหตุนี้ เขาจึงไม่เคยหยุดเติมความรู้ให้ตัวเอง อย่างสมัยเป็นนิสิต เขาต้องแวะไปห้างเซ็นทรัล ซึ่งเดิมร้านขายหนังสือ เป็นประจำ เพื่อหาซื้อหนังสือและนิตยสารภาษาอังกฤษดีๆ มาอ่าน

“ผมค่อยๆ เจียดสตางค์ ไปซื้อหนังสือ Life หรือ Looks ที่เป็นหนังสือพิมพ์เก่าๆ นิตยสารเก่าๆ เอามาดู เพื่อดูสงครามโลกครั้งที่ 2 ว่าเกิดอะไรขึ้น พอได้อ่านได้ดูรูปต่างๆ มันซึมเข้าไปในสมอง ด้วยวิธีเรียนแบบนี้ ทั้งภาษาอังกฤษ ทั้งประวัติศาสตร์ พร้อมๆ กัน ผมจึงจำได้ เหตุการณ์เกิดขึ้นที่ประเทศไหน เมื่อไร การรบที่ลาบวนหรือการรบที่อิโวจิมา หรือที่เกาะโอกินาวา สงครามทางเรือที่เกาะมิดเวย์ เป็นต้น”

แม้แต่ช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 ซึ่งไทยอยู่ฝ่ายอักษะ เขายังมักแอบฟังวิทยุ BBC เสมอ ซึ่งการรายงานของฝ่ายอังกฤษนั้นแตกต่างจากฝ่ายญี่ปุ่นโดยสิ้นเชิง เพราะสำนักข่าวเร็งไง มักบอกว่า ญี่ปุ่นกำลังจะชนะที่นั่นที่นี่ แต่อีกฝ่ายกลับบอกว่า ญี่ปุ่นกำลังถอยกรูด ทำให้เขาเข้าใจว่า เรื่องใดๆ ก็ตามจะฟังความเพียงข้างเดียวไม่ได้

พิชัยสนุกกับการได้เรียนรู้ เขาบอกว่าทุกอย่างในโลกนี้ล้วนแต่เป็นของเก่าทั้งนั้น เพราะฉะนั้นการศึกษาอดีตและมีพื้นฐานแน่นจึงเป็นเรื่องสำคัญ

แต่ขณะเดียวกันก็ต้องสามารถต่อยอด ประยุกต์นำความรู้เหล่านั้นไปสร้างสรรค์สิ่งใหม่ๆ ได้ด้วย ดังเช่นญี่ปุ่น ซึ่งเติบโตมาจากการลอกเลียนแบบ พอศึกษาจนเข้าใจแล้วก็หาทางพัฒนาให้ดีกว่า ถูกกว่า จนกลายเป็นประเทศชั้นแนวหน้าของโลก

“ผมขำคนไทยอยู่อย่าง พอทำอะไรได้แล้วตีปีกพั่บๆ กูทำได้แล้วโว้ย แล้วคนอื่นเค้าก็ขโมยความคิดเราแล้วเอามาขายกลับ คือเราขี้คุย เครื่องมืออะไรต่างๆ คิดได้ ทีวีไปแถลงข่าวกันแล้วก็เงียบ ไม่ได้เอาไปทำให้มันเกิดประโยชน์ขึ้นมา น่าเสียดาย ทำอะไรได้หรือคิดได้อย่าเพิ่งไปบอกใคร ต้องค่อยๆ พัฒนาจนกระทั่งเขาตามไม่ทัน แล้วตรงนั้นแหละเป็นตอนที่เราจะปล่อยตัวออกไปว่าเราทำอะไรได้บ้าง”

ถึงคุณค่าเหล่านี้อาจไม่ใช่เรื่องใหม่ แต่คงไม่เกินความสามารถของใครที่จะทำ ดังที่เคยพิสูจน์มาแล้วจากชายที่ชื่อ ‘พิชัย วาศนาส่ง’