“ตอนนี้อายุ 80 ปีแล้ว อะไรๆ ก็พร้อมจะลืม แต่ไม่เคยลืมอาจารย์ภูเก็ตเลย เพราะท่านเป็นบุคคลที่น่าประทับใจ ท่านสอนสิ่งที่ยากสุดอย่างระบบประสาทให้กลายเป็นเรื่องง่าย เร้าใจ น่าติดตาม” ศาสตราจารย์ แพทย์หญิงชนิกา ตู้จินดา อดีตคณบดีคณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล กล่าวถึงครูที่เคารพที่สุดท่านหนึ่งในชีวิต

‘ประสาทกายวิภาคศาสตร์’ เป็นวิชาที่ว่าด้วยโครงสร้าง ส่วนประกอบต่างๆ ของระบบประสาท ซึ่งเป็นกลไกที่ขับเคลื่อนการทำงานของอวัยวะและกล้ามเนื้อต่างๆ ให้สามารถขยับ พูดจา กินอาหาร หรือทำกิจกรรมใดๆ ในชีวิตได้ จึงถือเป็นศาสตร์พื้นฐานที่คนเรียนแพทย์ทุกคนต้องเข้าใจถ่องแท้ ก่อนก้าวไปศึกษาวิชาอื่นที่สูงขึ้นต่อไป

ทว่าการเรียนวิชานี้ไม่ใช่เรื่องง่าย เนื่องจากการทำงานของระบบประสาทนั้นซับซ้อน มองเห็นได้ยาก โดยเฉพาะเมื่อ 50-60 ปีที่ยังไม่ได้วิทยาการหรือเทคโนโลยีทันสมัยมาช่วย จึงต้องอาศัยครูที่มีทักษะการสอนเป็นเลิศ ทำหน้าที่เชื่อมโยงความรู้สู่ความเข้าใจการทำงานของระบบประสาทกับการควบคุมร่างกายมนุษย์

อาจารย์ภูเก็ต วาจานนท์ แห่งภาควิชากายวิภาคศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล นับเป็นครูแพทย์ที่เชี่ยวชาญในด้านนี้มากที่สุดคนหนึ่งของเมืองไทย ว่ากันว่าท่านสามารถอธิบายตำแหน่งของรอยโรคได้ละเอียด ซึ่งปัจจุบันนี้ต้องอาศัยเทคโนโลยีทันสมัย เช่น เครื่อง เอ็ม.อาร์.ไอ.

ศาสตราจารย์ นายแพทย์สรรใจ แสงวิเชียร อดีตหัวหน้าภาควิชากายวิภาคศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล ลูกศิษย์รุ่นแรกๆ เล่าว่า อาจารย์เป็นครูที่รู้ลึก รู้จริง รู้กว้าง เวลาบรรยายจะใช้ถ้อยคำและสำนวนเปรียบเทียบ ช่วยให้วิชาที่ยากกลายเป็นวิชาที่สนุกและน่าติดตาม และแม้ไม่ใช่นักเรียนแพทย์ แต่ถ้ามีพื้นฐานทางชีววิทยามาบ้าง ก็อาจเข้าใจสิ่งที่ท่านสอนได้ไม่ยาก

“อาจารย์เป็น Born to be คือเกิดมาเพื่อเป็นครู เป็นครูที่สอนเก่งที่สุดคนหนึ่ง โดยเฉพาะการเลกเชอร์หน้าชั้น ซึ่งเป็นเรื่องยากมาก เพราะต้องพูดให้เข้าใจ ชัดเจน มีทั้งพรรณนาโวหาร มีลำดับขั้นจากง่ายไปถึงยาก”

อย่างสมัยก่อน ครูบางคนอาจให้เรียนเรื่องสมองก่อน เพราะถือเป็นหัวใจหลักของระบบประสาท แต่อาจารย์ภูเก็ตกลับเห็นว่า สมองเป็นเรื่องยากและซับซ้อน จึงเปลี่ยนมาเรียนเรื่องไขสันหลัง ที่มีความซับซ้อนน้อยกว่าเป็นตอนแรก จากนั้นก็ขยับไปเรียนก้านสมอง แล้วจึงเรื่องเรียนสมองใหญ่เป็นตอนสุดท้าย

นอกจากนี้ อาจารย์ยังใช้เทคนิคสารพัดมากระตุ้นให้ลูกศิษย์สนใจ และซึมซับความรู้ให้มากที่สุด

อย่างการใช้ชอล์ก ท่านกำหนดให้ชอล์กแต่ละสีเป็นตัวแทนส่วนต่างๆ ในระบบประสาท เส้นสีแดงหมายถึงประสาทสั่งการ เส้นสีเหลืองหมายถึงประสาทรับความรู้สึก จากนั้นก็วาดให้เห็นการทำงานว่าแต่ละส่วนเชื่อมโยงหรือสัมพันธ์กันอย่างไร ทำให้นักเรียนเข้าใจ โดยไม่ต้องจดบันทึกอะไรมากมาย

บางครั้งก็ยกกิจวัตรในชีวิตประจำวันมาเปรียบเทียบให้ฟัง เพื่อให้นักศึกษานึกภาพตามได้โดยง่าย

“อาจารย์สอนว่า ท่าเดินแต่ละท่าประกอบด้วยเส้นประสาทและกล้ามเนื้อ ต้องเคลื่อนตัวแบบนี้ ต้องทรงตัวแบบนี้ถึงจะดี พอเรียนเสร็จเราก็นั่งจับกลุ่มสังเกตว่าทำไมคนนี้ถึงเดินแบบนี้ ถือเป็นการเรียนที่ไม่แห้ง และกระตุ้นให้เรารู้จักคิดและวิเคราะห์มากขึ้น” อาจารย์ชนิกาเสริมภาพให้ชัด

ด้วยการสอนที่เน้นความเข้าใจของนักเรียนเป็นสำคัญ ไม่เพียงทำให้ประสาทกายวิภาคศาสตร์กลายเป็นวิชาในดวงใจของนักเรียนหลายคน แม้แต่เด็กหลังห้องที่ไม่ค่อยเข้าเรียน ก็ยังกลับมาตั้งใจอีกครั้ง

นอกจากเรื่องการเรียนแล้ว อาจารย์ยังให้ความใส่ใจกับการวางตัว และบุคลิกภาพเป็นที่สุด

ศาสตราจารย์ นายแพทย์กีรติ เจริญชลวานิช รองคณบดีฝ่ายสร้างเสริมสุขภาพ คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล ซึ่งจดจำภาพของครูท่านนี้ได้ดี แม้จะผ่านมานานร่วม 30 ปีแล้วก็ตาม เล่าว่า

“อาจารย์เป็นคนที่เนี้ยบมาก ตั้งแต่หัวจรดเท้า รองเท้ามันเงา เสื้อกลีบโง้ง เข็มขัดเข้ารูป เสื้อขาว กางเกงขาว หวีผมเรียบแปล้ ความเป๊ะของท่านทั้งการพูด การแต่งตัว แม้จะไม่ดุเลย แต่ก็ทำให้เราเกรงเหมือนกัน

“แต่สิ่งที่ผมประทับใจสุด คือท่านไม่ได้สอนแค่บทเรียนเท่านั้น แต่ยังสอนการปฏิบัติตัวด้วย เช่นตอนเป็นวัยรุ่น ผมไม่ชอบใส่รองเท้าหนัง เพราะไม่เท่ ต้องพยายามหลบ แต่สุดท้ายไม่พ้น ซึ่งอาจารย์ก็ไม่ได้ว่าอะไร เพียงแต่บอกว่า เราเป็นหมอควรแต่งตัวให้สุภาพ ให้คนที่เห็นยอมรับ ตอนนั้นไม่เชื่อหรอก เพราะคิดว่าคุณค่าของคนอยู่ในใจ ไม่ใช่เปลือกนอก แต่พอเวลาผ่านไป ถึงรู้ว่าความศรัทธาต้องเริ่มต้นจากสิ่งที่คนมองเข้ามา ถ้าเราสร้างศรัทธาได้แล้วเรื่องอื่นก็จะตามมาเอง”

และนั่นเองที่เป็นจุดเปลี่ยนให้เด็กผู้คลั่งไคล้แต่กิจกรรมผู้นี้ กลายเป็นแพทย์ผู้เชี่ยวชาญเรื่องกระดูกและข้อที่ได้รับการยอมรับและนับถือจากคนไข้มาถึงทุกวันนี้