ด้วยตั้งใจอยากกลับมาพัฒนาบ้านเกิด อาจารย์จึงไปสมัครคณะเปิดใหม่ อย่างคณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ซึ่งเส้นทางก็ดูราบรื่น ได้เป็นถึงหัวหน้าภาควิชาเภสัชเคมี แต่เพราะต้องเผชิญกับกฎระเบียบ ต้องบริหารจัดการเรื่องคน พัสดุ และอื่นๆ อีกมากมาย บวกกับรู้สึกว่า ไม่ได้ใช้ความรู้อย่างเต็มที่ หลังทำงานได้ 2 ปีจึงขอลาออก และย้ายมาทำงานอยู่ที่องค์การเภสัชกรรมแทน

ว่ากันว่า เวลานั้นมีแต่คนคัดค้าน บอกว่าลาออกทำไม เป็นอาจารย์มีเกียรติกว่า แต่สำหรับเธอแล้วนี่ไม่ใช่เป้าหมายชีวิต เพราะสิ่งที่อยากทำมากกว่าคือ ผลิตยาให้คนจนได้ใช้

“เป็นอาจารย์ ดีตรงได้สอนเด็ก ได้ถ่ายทอดอะไรให้เด็ก แต่พอปีที่ 2 เรารู้สึกว่าสิ่งที่เราถ่ายทอดคือ สิ่งที่เราเรียนมา แล้วนอกจากนั้นก็ไม่มีอะไร เรารู้สึกไม่อยากจะต้องฝังตัวเองอยู่กับการเป็นอาจารย์ที่นี่ ก็เลยออกมาอยู่ที่องค์การเภสัชฯ เพราะช่วยคนได้มากกว่า”

ครั้งนั้นเธอรับตำแหน่งหัวหน้าแผนกพัฒนาวิธีวิเคราะห์ ตั้งแต่ปี 2526 ทำหน้าที่ติดตั้งเครื่องมือวิทยาศาสตร์ที่ใช้ในการวิเคราะห์ยา รวมถึงควบคุมคุณภาพวัตถุดิบที่ใช้ผลิตยาด้วย

กระทั่งปี 2532 องค์กรเภสัชกรรมมีแนวคิดจะจัดตั้งสถาบันวิจัยและพัฒนาขึ้นมา ผู้อำนวยการจึงเรียกตัวอาจารย์เข้าพบ เพราะอยากให้รับหน้าที่บริหารจัดการงานส่วนนี้ ซึ่งอาจารย์ตอบรับด้วยดี โดยมีข้อแม้ 3 ข้อคือ ขอเลือกนักวิจัยที่จะมาร่วมงานเอง ของบประมาณในการปรับปรุงสถานที่ และขอดูแลเรื่องการจัดการเครื่องมือทางวิทยาศาสตร์ ซึ่งทางผู้อำนวยการก็ไม่มีปัญหา

แต่อาจารย์มีแผนในใจว่า หากภายใน 2 ปีไม่สามารถพัฒนางานวิจัยได้ ก็จะขอลาออก และด้วยความมุ่งมั่นนี้เอง ภายในระยะเวลาไม่นาน เธอก็สามารถผลักดันงานวิจัยยาได้กว่า 100 รายการ

แต่จุดเปลี่ยนที่สำคัญที่สุดเกิดขึ้นเมื่อปี 2534 เมื่ออาจารย์มีปัญหากับนักการเมืองระดับหัวหน้าพรรค เรื่องโรคเอดส์ เพราะอีกฝ่ายบอกว่า คนเป็นเอดส์คือคนเลว ต้องแยกออกจากสังคม ครั้งนั้นอาจารย์โต้เถียงกับเขานานถึง 3 ชั่วโมง ด้วยใจนึกถึงผู้ป่วยที่เป็นเด็กและสตรีที่ต้องรับเชื้อโดยไม่รู้ตัว

พอโต้เถียงเสร็จก็กลับมาสถาบัน มุ่งมั่นที่จะวิจัยงานต้านไวรัสเอดส์

“เรารู้สึกว่าเอดส์เป็นปัญหาสังคมและสาธารณสุขควบคู่กัน คนเป็นมะเร็งไม่ถูกรังเกียจ แต่คนเป็นเอดส์ สังคมรังเกียจว่าพฤติกรรมทางเพศไม่ดี ทั้งที่ผู้หญิงและเด็กไม่ใช่คนก่อ แต่ได้รับเชื้อมาจากแม่หรือสามี เขาไม่มีความผิด หรือแม้แต่โสเภณีบางคนอาจจะมีความจำเป็นในชีวิตเขา เราไม่ควรตัดสินความดีและความเลวของคนที่ตรงนั้น จำได้ว่า ตอนนั้นโกรธมากถึงขั้นถามเขาว่า ถ้าภรรยาท่านเป็นล่ะ และคิดในใจว่าต้องทำอะไรบางอย่างเพื่อท้าทายคนคนนี้ คือจุดพลิกผันมันเกิดจากเรื่องแค่นี้เอง”

ทว่าการวิจัยครั้งนี้ไม่ใช่เรื่องง่ายเลย เพราะหลายคนมองไม่เห็นประโยชน์ อย่างตอนที่เธอขอความเห็นชอบเพื่อซื้อยาต้นตำรับชนิดหนึ่ง ซึ่งราคาสูงมาก ก็ถูกท้วงอย่างหนักว่าไม่คุ้มค่า ยังไม่รวมคำโจมตีอีกสารพัดจากกลุ่มที่มีผลประโยชน์แอบแฝง เช่น ยาที่เธอทำเป็นสารพิษ หรือการถูกสหภาพแรงงานเรียกตัวไปซักถาม ราวกับว่าทำอะไรผิด

แต่อาจารย์ก็ยืนหยัดต่อสู้เรื่อยมา กระทั่งผ่านไป 3 ปีเต็มจึงได้ยาตัวแรกที่ชื่อ Zidovudine หรือ AZT เป็นยาต้านเอดส์ที่ลดการติดเชื้อจากแม่สู่ลูก เมื่อปี 2538 ถือเป็นประเทศแรกของโลกที่สามารถผลิตยาต้านเอดส์ที่เป็นยาชื่อสามัญ ทั้งยังเป็นยาราคาถูกที่ผู้ป่วยทุกคนเข้าถึงได้

“เราต้องการช่วยผู้หญิง ช่วยเด็ก ตอนทำก็ลำบาก เพราะต้องกินยาด้วยตัวเอง คือเขาบอกว่ายาเราเป็นพิษต่อเซลล์ ถ้าไม่พิสูจน์ว่าเรากินแล้วยังไม่เห็นตายเลย ใครเขาจะเชื่อล่ะ เราก็กินของเราเอง ตอนที่ต้องเจาะเลือดมาพิสูจน์ว่ายาเราทัดเทียมกับต่างประเทศหรือเปล่า ก็ต้องกินยาเข้าไปแล้วเจาะเลือดตัวเอง มียาอยู่ตัวหนึ่งแพ้มากเลย กลับมาถึงบ้านเป็นผื่นทั้งตัว ต้องนอนอยู่บนเตียง 3 วันไม่ได้ลุกขึ้นเลย”

แต่ปัญหาคือ พอเสร็จแล้วกลับไม่มีใครยอมใช้ แม้จะราคาถูกกว่ายาต้นแบบของบริษัทยาต่างประเทศถึง 5 เท่าตัว เหตุผลหนึ่งเพราะบุคลากรบางส่วนก็ไว้ใจยาต่างประเทศมากกว่า แต่ไม่เชื่อมั่นว่าคนไทยก็ทำได้ ซึ่งอาจารย์ก็ไม่ย่อท้อ เดินหน้าผลิตยาต้านเอดส์ออกมาอย่างต่อเนื่อง

กระทั่งตอนหลังเธอก็ผลิตยาที่ชื่อ GPO-VIR ได้สำเร็จ โดยยาชนิดนี้เป็นการนำยารักษาโรคเอดส์ 3 ชนิดที่ไม่มีสิทธิบัตรในเมืองไทย คือ Stavudine, Lamivudine และ Nevirapine มารวมเป็นเม็ดเดียว ปรากฏว่า พอยานี้ถูกนำเสนอ ประเทศไทยโด่งดังไปทั่วโลก เพราะช่วยลดค่าใช้จ่ายของผู้ป่วยลง จากเดิมต้องจ่ายเดือนละ 20,000 บาท และต้องกินยาวันละ 6 เม็ด ก็เหลือแค่วันละ 2 เม็ด ส่วนค่าใช้จ่ายก็เหลือแค่เดือนละ 1,200 บาท และเมื่อยาถูกลง สถานพยาบาลหลายแห่งจึงจ่ายยาฟรีให้แก่ผู้ป่วย นับเป็นการพลิกชีวิตของผู้ติดเชื้อเอดส์จากหน้ามือเป็นหลังมือ

จากความสำเร็จครั้งนั้น องค์การอนามัยโลกภาคพื้นแอฟริกาจึงเชิญอาจารย์ไปหารือว่า พอจะมีทางถ่ายทอดเทคโนโลยีผลิตยาเอดส์บ้างไหม เพราะแอฟริกาเป็นทวีปที่มีผู้ติดเชื้อสูงเป็นอันดับ 1 ของโลก พอกลับมาเมืองไทยอาจารย์จึงเขียนโครงการเสนอรัฐมนตรีว่า อยากจะถ่ายทอดเทคโนโลยีนี้ให้กับ 5 ประเทศ คือ ไนจีเรีย แคเมอรูน กานา ซิมบับเว และยูกันดา รัฐมนตรีจึงนำเรื่องนี้ไปพูดต่อบนเวทีระดับโลก เสมือนเป็นสัญญาประชาคม แต่สุดท้ายก็ไม่เกิดอะไรขึ้น แถมยังโยนกลับไปกลับมาระหว่างหน่วยงานอีกต่างหาก

ในเวลานั้นมีคนตั้งประเด็นว่า หากทำแล้ว เมืองไทยจะได้อะไร หรือไม่ก็เสนอว่า แทนที่จะใช้วิธีถ่ายทอดเทคโนโลยีก็ให้เปลี่ยนมาบริจาคยา แต่อาจารย์ก็ตระหนักดีว่า วิธีนี้ไม่ใช่การแก้ปัญหาที่ยั่งยืน

เพื่อทำตามคำสัญญา เธอจึงลาออกจากองค์การเภสัชกรรมเมื่อปี 2545 ออกมาเดินหน้าช่วยเหลือประเทศยากไร้ตามวิถีของตัวเอง

และนั่นเองคือ จุดเริ่มต้นเส้นทางของ ‘เภสัชกรยิปซี’