จุดเปลี่ยนสำคัญเกิดขึ้นในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ราวปี 2488 ปืนไรเฟิลแรงสูง รถจิ๊ป สปอร์ตไลต์ ที่เหลือจากสงครามหาได้ไม่ยาก ประกอบกับเส้นทางคมนาคมที่พัฒนาขึ้นในช่วงสู้รบ ทำให้การเข้าป่าล่าสัตว์ง่ายมากยิ่งขึ้น วิธีการล่าจึงเปลี่ยนไปราวพลิกฝ่ามือ

นักล่าหน้าใหม่นิยมนั่งรถไปส่องไฟล่าสัตว์ เมื่อสัตว์โดนไฟเข้าตาจะมึนงง ยืนให้เลือกยิงเหมือนเป้านิ่ง ช่วงนั้นหลายทุ่งหลายป่าในเวลากลางคืนจึงสว่างไสวด้วยสปอร์ตไลต์ราวกับมีงานฉลอง เสียงปืนดังระรัว แทบทุกคืนวันหยุด เก้ง กวาง ถูกล่าออกไปหลายๆ คันรถ ซากสัตว์ส่งเหม็นคลุ้งไปทั่ว ชีวิตถูกล่าอย่างทิ้งขว้าง ไม่มีแยกตัวผู้ตัวเมียผู้ใหญ่เด็ก ซึ่งทำให้หมอบุญส่งไม่พอใจมาก

“ผู้ใดจะเล่นกีฬาล่าสัตว์ใหญ่ก็ควรเล่นแบบนักกีฬา คือเล่นอย่างแบบตามรอยอันต้องใช้ชั้นเชิงพรานอย่างแท้จริง นักกีฬาไม่ควรทรยศต่อกีฬาอันมีเกียรติของตน โดยเล่นกีฬาโกงคือแอบนั่งยิงในที่ปลอดภัยอยู่บนห้างอย่างชาวบ้านที่มุ่งแต่จะเอาเนื้อเป็นอาหารและไม่ประสงค์จะเล่นกีฬานี้แต่อย่างใด

“การส่องไฟยิงจากรถก็มีความเลวทรามในการเล่นกีฬา โกงเท่าๆ กับการนั่งห้าง เพราะมุ่งแต่จะฆ่าโดยไม่ใช้ชั้นเชิงพรานและอยู่ในที่ปลอดภัยในรถยนต์ อันเป็นการมัดมือชก ไม่ให้โอกาสสัตว์ในการต่อสู้เสียเลย ทั้งไม่ได้ใช้ความอดทนเหนื่อยยากในเกม” หมอบุญแสดงความเห็นไว้ในหนังสือ ล่ากระทิง

ช่วงนั้นเองที่คุณหมอบุญส่งตัดสินใจไม่ล่าอีกแล้ว โดยการลั่นไกครั้งสุดท้ายเกิดขึ้นหลังจากมีชาวบ้านมาขอร้องให้ไปช่วยยิงช้างป่าที่เข้ามาทำร้ายคนในหมู่บ้าน

ช้างพลายงางามเชือกนั้นดูเหมือนจะฉลาดหลอกล่อให้หมอและพรานตามรอยอย่างยาวนานถึง 19 วัน ฝนตกหนักจนเสื้อผ้าเปียกปอน ต้องนอนอยู่กับดินแฉะๆ จนแทบจะถอดใจอยู่แล้ว แต่วันสุดท้ายช้างมาปรากฎตัวใกล้ที่พัก เหมือนมันจะมารอคอยให้ยิง เมื่อช้างล้มจึงเห็นตามตัวของมันมีรอยถูกยิงมาหลายนัด ทำให้ทราบสาเหตุที่ช้างตัวนั้นดุร้าย หมอบันทึกความรู้สึกเวลานั้นไว้ว่า

“เมื่อทุกอย่างจบสิ้นลง ฝนตกลงมาอย่างหนักไม่ลืมหูลืมตา มันเป็นความรู้สึกที่บอกไม่ถูก ทั้งหนาวทั้งร้อนในเวลาเดียวกันใน ใจชมเชยความชาญฉลาดของมัน และหากว่ามันไม่เป็นอันตรายต่อชาวบ้านแล้ว มันจะยังคงมีโอกาสท่องเที่ยวหากินต่อไป”

ชาวบ้านทั้งหลายดูจะตื่นเต้นดีใจกันยกใหญ่ แต่สำหรับหมอบุญส่งแล้ว เขาตั้งสัจจะกับตนเองว่า ช้างพลายโทนเชือกนี้เป็นสัตว์ป่าตัวสุดท้ายสำหรับชีวิตการล่าสัตว์ เขาจะเลิกยิงปืนอีกต่อไป ไม่สนใจแม้แต่งางามของมัน

การยิงสัตว์แบบล้างเผ่าพันธุ์ที่เกิดขึ้นสร้างความสลดใจให้กับหมอบุญส่งมาก ทำให้คิดว่าหากปล่อยเช่นนี้ต่อไปคงจะไม่มีสัตว์ป่าหลงเหลือ และจะกลายเป็นปัญหาใหญ่ของประเทศในอนาคต ดังนั้นต้องมีการอนุรักษ์ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่างจริงจัง ไม่ใช่แค่สัตว์ แต่รวมถึงป่าที่เป็นที่อาศัยของสัตว์ด้วย

หมอจึงร่วมมือกับเพื่อนฝูงอีกหลายคนจัดตั้ง ‘นิยมไพรสมาคม’ เมื่อปี 2496 ทำงานโดยมีจุดประสงค์เพื่อคุ้มครองสัตว์ป่า ป่าไม้และทรัพยากรธรรมชาติอื่นๆ ตลอดจนรักษาสภาพแวดล้อมหรือนิเวศวิทยาซึ่งเสื่อมโทรมลงมาก

ผลงานหนึ่งที่สำคัญของนิยมไพรสมาคม คือรณรงค์ขับเคลื่อนให้มีกฎหมายคุ้มครองสัตว์ป่า และอุทยานแห่งชาติ

ตอนนั้นหมอบุญส่งอายุ 46 ปี หอบเขาสมัน เขาละองละมั่งที่ใกล้สูญพันธุ์ เข้าร้องทุกข์กับพรรคการเมืองต่างๆ เขียนจดหมายนับร้อยฉบับ แต่หลายรัฐบาลก็รับไว้พอเป็นพิธี บ้างแก้ไขตัดทอน แล้วก็แช่เรื่องนิ่งเงียบไม่ส่งเข้าสภา พอถึงรัฐบาลพรรคเสรีมนังคศิลาจึงมีการประกาศเป็นกฎหมาย แต่หั่นใจความจนเหลือแค่หน้าเดียว บังคับใช้แทบไม่ได้ ออกก็เหมือนไม่ได้ออก

ระหว่างนี้หมอบุญส่งถูกโจมตีว่า เขาต่อสู้เพื่อเก็บป่าไว้สำหรับหาความสุขกับเพื่อนพ้อง เพราะคนจำนวนมากยังติดภาพที่เขาเป็นนักล่าสัตว์

Jeffrey A.McNeely ผู้อำนวยการองค์กรระหว่างประเทศเพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติ (IUCN) เล่าว่า เย็นวันหนึ่งหมอปรับทุกข์กับเพื่อนๆ ว่าที่โดนโจมตีอย่างหนัก เพราะเขาเคยเป็นนักล่าสัตว์มาก่อน เพื่อนจึงปลอบโดยอธิบายว่าสิ่งที่ผ่านมาทำให้เขารู้จักรักสัตว์ป่า และมันก็ไม่ได้เป็นการฆ่าทำลายล้าง หมอบุญส่งยังบอกอีกว่าเขารู้สึกผิดบาป ดังนั้นจึงตั้งใจว่าทำงานอนุรักษ์ให้ดีที่สุดเพื่อลบความรู้สึกผิดนี้

หลายครั้งที่การทำงานไปขัดแย้งกับผลประโยชน์ของคนอื่น หนึ่งในนั้นคือพ่อค้าสัตว์ป่าซึ่งเป็นเพื่อนเก่าแก่ หมอจำต้องอธิบายว่าสิ่งที่ทำนั้นเพื่อประโยชน์ของประเทศชาติซึ่งจะส่งผลดีกับคนทุกคน บางครั้งก็มีข่าวว่าเขาถูกตั้งค่าหัว หมอถึงกับสั่งเสียกับครอบครัวว่าถ้าถูกจับจะทำอย่างไร ถึงตายจะต้องทำอย่างไร โดยเขาตั้งใจจะพูดความจริงเท่านั้น

จนมาถึงรัฐบาลจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ความพยายามของนิยมไพรสมาคมจึงสำเร็จ เมื่อมีการประกาศใช้ พ.ร.บ.สงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า เมื่อปี 2503 ระหว่างนั้นนิยมไพรสมาคมก็ผลักดันให้มีการจัดตั้งอุทยานแห่งชาติควบคู่กันด้วย หมอบุญส่งถึงกับเชิญท่านจอมพลขึ้นเฮลิคอปเตอร์ไปดูป่าดงพญาเย็นจากบนฟ้าด้วยกัน ภาพที่เห็นคือผืนป่าที่โล่งเตียนเป็นหย่อมอย่างน่าใจหาย ในที่สุดก็มีการประกาศอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่เป็นอุทยานแห่งชาติแห่งแรกของประเทศไทย เมื่อปี 2504

สิ่งที่ตั้งใจสำเร็จไปเปลาะหนึ่ง แต่หมอรู้ว่าแค่นั้นยังไม่พอ